نقش شبکۀ مادی ها درتحولات سازمان فضایی اصفهان تاریخی، از آغاز تا پایان دورۀ صفوی

از مهم ترین و ابتدایی ترین عوامل شکل بخشی یک شهر و تحولات آن، عوامل طبیعی است. کوه ها، رودخانه ها، سواحل و دره ها ازجمله مؤلفه های نیروی طبیعی است. از میان این عوامل، نحوۀ تأمین آب در زیست یک شهر و شکوفایی آن، نقش مهمی دارد. پاسخ هر زیستگاه به نیاز آب، بخشی از فرهنگ هر شهر است. یکی از عوامل مهم که تحولات شهر اصفهان را در دوره های مختلف هدایت می کرده و به سازمان فضایی این شهر در دوره های مختلف شکل داده، رودخانۀ زاینده رود بوده است. اما چگونگی تأثیر این رودخانه بر تحولات اصفهان تحقیق زیادی صورت نگرفته است. یکی از مهم ترین مؤلفه های اثر زاینده رود بر تحولات این شهر، شبکۀ زیرساختی مادی ها بوده است. این شبکه بر مکان یابی شهر اصفهان، برای رشد و توسعۀ شهر، استخوان بندی اصفهان تاریخی و مسیر بازار، مکان یابی دولتخانۀ صفوی، ایجاد محلات جدید به خصوص در دورۀ صفوی، آبیاری باغ های اطراف شهر، سطح آب زیرزمینی شهر که برای مصارف مسکونی استفاده می شد و... تأثیر گذاشته است. مادی ها در ابتدا وظیفۀ آبیاری زمین های کشاورزی هسته های اولیۀ شهر را داشتند، اما با به هم پیوستن این هسته ها، برخی از این مادی ها و به طور مشخص مادی فدن، به مثابه یک زیرساخت توسعه عمل کرده و سازمان فضایی شهر را شکل دادند. پژوهش حاضر در تلاش است تا از روش تحلیل محتوا و مطالعۀ تاریخی تفسیری در انجام تحقیق استفاده کند. تحلیل اطلاعات براساس مطالعۀ اسنادی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است. مطالعات نشان می دهد در دورۀ صفوی و با افزایش ناگهانی و انفجاری جمعیت، مادی های جدید متأثر از استخوان بندی تازۀ شهر مکان یابی و ایجاد می شوند. شبکۀ مادی های اصفهان در طراحی دولتخانۀ صفوی و محلات تازه و دیگر تأسیسات کلیدی تأثیر گذاشته است. به طور کلی، تحولات شهر اصفهان تا قبل از دورۀ صفوی، متأثر از نیروی طبیعی و به ویژه زاینده رود و شبکۀ مادی ها بوده است. اما در دورۀ صفوی، نیروهایی که در تحولات شهر ایفای نقش کردند، متکثرتر شده و نیروهای اجتماعی ـ سیاسی ـ ایدئولوژیک نیز در کنار نیروی طبیعی اهمیت یافتند. درنهایت نیز با استفاده از مطالعات انجام شده و مقایسۀ تطبیقی نقشه های تاریخی، نقشۀ جدیدی از شبکۀ مادی ها بازترسیم می شود و موقعیت یابی بناهای اصلی و سازمان فضایی اصفهان در دوران پیش از صفوی و پس از آن و رابطۀ شبکۀ مادی های اصفهان با آن ها تدقیق خواهد شد.